Autorka : Deanne Sowter[1] Tłumaczenie: Martyna Majewska
W listopadzie 2021 r. sekcja Praw Dziecka i Młodzieży, sekcja Prawo rodziny oraz Podkomisja ds. Etyki i Odpowiedzialności Zawodowej Kanadyjskiej Izby Adwokackiej („CBA”) złożyły Federacji Kanadyjskich Izb Prawniczych wniosek o wprowadzenie do do Modelowego Kodeksu Postępowania Zawodowego dwóch poprawek.. CBA zaleciło, aby Modelowy Kodeks Etyki zawierał część regulujące niekontradyktoryjne metody prowadzenia spraw, a także wprowadzał dodatkowe standardy w praktyce prawa rodzinnego. Nie da się zaprzeczyć, iż prawo rodzinne jest specyficznym działem prawa, jednakże nasuwa się pytanie, czy prawo rodzinne jest aż tak dystynktywną dziedziną, że istnieje potrzeba wprowadzenia dodatkowych zasad dla prawników tej specjalności. W moim artykule pochylę się nad specyfiką prawa rodzinnego, a także przeanalizuję zalecenia CBA. Stoję jednak na stanowisku, iż zalecenia CBA nie odzwierciedlają w pełni potrzeby wprowadzenia odmiennych standardów dla prawników rodzinnych i wyjaśnię, dlaczego uważam to za konieczne.
Propozycja CBA
Zmiana zalecana przez CBA opierała się na założeniu, że Modelowy Kodeks Etyki „nie odzwierciedla dokładnie aktualnych obowiązków i praktyki kanadyjskich prawników z zakresu prawa rodzinnego” (s. 15). 1). CBA dążyło do dostosowania Kodeksu do federalnej Ustawy o Rozwodach, RSC 1985 c 3 (2 nd Supp), oraz ratyfikowanych przez Kanadę Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka („UNCRC”) oraz Deklaracji o Prawach Ludności Rdzennej (UNDIP), a także wytycznych dotyczących praktyki prawa rodzinnego (s. 1-2).
Oprócz dwóch poprawek omówionych poniżej, CBA zwróciło się również z wnioskiem o uregulowanie w Modelowym Kodeksie Etyki obowiązków prawników rodzinnych reprezentujących klientów dotkniętych przemocą w rodzinie” (s. 5). Zgodnie z nowelizacją Ustawy o Rozwodach prawnicy mają obowiązek „pytania swoich klientów o przemoc w rodzinie” oraz do „omawiania wpływu przemocy na dzieci [ich klienta]” (s. 14). 4).
CBA nie wydało jednak żadnych zaleceń dotyczących tego, czy rola prawnika powinna się zmienić, gdy dochodzi do ujawnienia przemocy w rodzinie. Jakkolwiek ta kwestia jest ważna, proponowane poprawki nie uwzględniają zmian w sposobie pracy pełnomocnika po ujawnieniu przemocy w rodzinie. Wszelkie zmiany w obowiązkach zawodowych prawników powinny być postrzegane najpierw przez pryzmat zapobiegania negatywnym skutkom przemocy dotykającym zarówno dorosłych jak i dzieci.
Zasada 5.1-1 Zasady wykonywania zawodu
Zasada 5.1 reguluje zadania prawnika podejmowane w postępowaniu kontradyktoryjnym, w którym od pełnomocników wymaga się „sumienności i gorliwości w prezentowania każdej kwestii, podnoszenia wszelkich argumentów i zadawania pytań, jakkolwiek mogą się one wydać niesmaczne, a które uważa za pomocne w sprawie klienta i dołoży wszelkich starań, aby uzyskać dla klienta korzyść z każdego środka dowodowego i form obrony dozwolonych przez prawo”. Cytowany przepis nie uwzględnia specyfiki pozasądowych metod rozstrzygania sporów, a także nie odnosi się do nie-kontradyktoryjnych metod obrony klienta (p. 9). Według CBA „praktyka prawa rodzinnego ewoluuje obecnie w kierunku pozasądowych metod rozwiązywania sporów takich, jak negocjacje, mediacje czy współpraca stron, przy jednoczesnym zachowaniu klasycznego modelu procedury sądowej i orzekania” (s. 10). Ustawa o rozwodach nakłada na prawników, obowiązek zachęcania klientów do „próby rozwiązania” ich sporu w drodze mediacji i negocjacji zawsze, gdy jest to możliwe (s. 7.7(2)); obowiązek „ochrony swojego dziecka przed „konfliktem wiążącym się z postępowaniem z postępowania” (s. 7.2). CBA przyjmuje stanowisko, zgodnie z którym obowiązki prawnika (przede wszystkim na gruncie ustawy o rozwodach) kształtują się odmiennie do tradycyjnych metod stosowanych w pracy pełnomocników określonych przez art. 5.1-1 Kodeksu (s. 10). W rezultacie proponuje się dodanie sekcji do Modelowego Kodeksu Etyki regulujących polubowne rozwiązywanie sporów (s. 10-11). Należy podkreślić, że proponowana nowelizacja dotyczyłaby wyłącznie polubownych i pozasądowych metod rozwiązywania sporów powstałych na gruncie prawa rodzinnego. Niezrozumiałym jest takie zawężenie proponowanej nowelizacji, skoro mediacja i negocjacje oraz inne pozasądowe metody rozstrzygania sporów mają szersze zastosowanie w prawie.
Artykuł 2.1 (standard świadczenia usług prawnych)
Reguła 2 odnosząca się do standardu świadczenia usług nakłada na prawników obowiązek świadczenia usług w sposób uczciwy i honorowy. CBA sugeruje, że prawnicy rodzinni „odgrywają wyjątkową rolę asystując przy rozwiązywaniu sporów z zakresu prawa rodzinnego” (s. 10). Oprócz tradycyjnych porad prawnych, prawnik rodzinny ma także „obowiązek zrozumienia emocjonalnych, społecznych, finansowych oraz konsekwencji finansowych wiążących się z rozpadem wniosku jak również poczuciem bezpieczeństwa stron z uwzględnieniem dobra dzieci” (s. 10). Sugerują dodanie „obowiązkowych wytycznych” do zasady uczciwości w celu „ochrony interesu publicznego” (s. 10) co przekładałoby się na podejmowanie działań z dochowaniem zasad najwyższej kultury osobistej obiektywizmu i „nieulegania negatywnym uczuciom i emocjom, które utrudniają osiągnięcie rozwiązania”, zakaz nadużywania procedury do wpływania na decyzje strony przeciwnej lub jej zastraszania” oraz zachęcanie „klientów do wygaszania konfliktu” (p. 12). Prawnicy zachęcani są do poważniejszego uwzględniania dobra dzieci i uświadamiania klientom podobnego obowiązku (s. 12-13). Nowelizacja kładzie również nacisk na większą edukację prawników o przemocy w rodzinie, i rozwiązaniach stosownych w prawie międzynarodowym(s. 12-14).
Żadne z tych zaleceń nie stoi w sprzeczności z Kodeksem lub istniejącymi zasadami wykonywania zawodu. Co więcej, wiele z ich zaleceń znajduje się już w Kodeksie i Ustawie o rozwodach, zaś rekomendacje CBA po prostu kładzie nacisk na ich praktyczne zastosowanie. Niektóre sformułowania zastosowanie w proponowanej nowelizacji nie są do końca jasne i zrozumiałe i nie pozwalają na dookreślenie roli prawnika postępowaniach rodzinnych, zwłaszcza w przypadku prowadzenia negocjacji lub mediacji w sprawach, gdzie potwierdzono przemoc w rodzinie.
To nie są nowe pomysły. W 2005 roku British Columbia Justice Review Task Force („BCJRT”) zaleciła, aby „Izby i federacje zrzeszające prawników, mediatorów i negocjatorów rozważyły korzyści wynikające z wdrożenia odrębnego kodeksu postępowania opracowanego specjalnie w celu rozwiązania problemów związanych z prawem rodzinnym” (s. 5). Zasugerowano, że jeśli prawnicy zamierzają faktycznie skupić się na „prawach i obowiązkach prawnych w kierunku rozwiązań, które dotyczą spektrum problemów rodzinnych, muszą być wspierani przez izby i kierować się zbiorami zasad wykonywania zawodu i kodeksami etyki zawodowej” (s. 10). 106). Law Society of British Columbia („LSBC”) zastosowało się do tego zalecenia i jest jedynym kanadyjskim stowarzyszeniem prawniczym, które stworzyło dobrowolne wytyczne dla prawa rodzinnego. Co ważne, BCJRT zalecił również, aby „wytyczne były udzielane prawnikom rodzinnym na temat tego, jak zrównoważyć ich rolę jako adwokata z potencjalną krzywdą, jaką agresywne działania pełnomocnika mogą wyrządzić rodzinie, a zwłaszcza dzieciom” (106).
Środowisko akademicki oraz praktycy dostrzegają celowość wprowadzenia osobnego kodeksu etycznego dla prawników rodzinnych. Nicholas Bala, Patricia Hebert i Rachel Birnbaum argumentowali, że organizacje zawodowe powinny „opracować profesjonalne wytyczne” z naciskiem na prezencję nakierowaną na zabezpieczenie dobra dziecka. John-Paul Boyd zalecił wprowadzenie oddzielnego kodeksu postępowania, który promuje koncyliacyjne podejście, niż tradycyjne modele reprezentacji klientów panujące w Kanadzie. Zaleca także nowelizację Kodeksu Etyki uwzględniającą specyfikę postępowania w sprawach nadających się do mediacji lub negocjacji.
Istnieją oczywiste korzyści w wyraźnym wyartykułowaniu istniejących obowiązków zawodowych dla prawników rodzinnych, jednakże rodzą się pytania dotyczace metody wprowadzenia takich wytycznych (np. poprzez nowelizację Kodeksu Etyki lub też poprzez tworzenie odrębnych kodeksów). Należy zadać sobie jednak pytanie o charakter prawa rodzinnego i jego miejsce w systemie oraz konieczność odrębnej regulacji
Specyfika prawa rodzinnego
Prawo rodzinne jest często postrzegane przez pryzmat regulowanej materii. Na przykład w 2013 r. Komisja Działań na rzecz Dostępu do Sprawiedliwości w sprawach cywilnych i rodzinnych określiła prawo rodzinne jako „wyjątkowe i różniące się od innych form sporów cywilnych m.in. ze względu na wiążący się ze sporem ładunek emocjonalny, kontynuacją relacji pomiędzy stronami w zmodyfikowanej formie po zakończeni procedury sądowej, a także, cel postepowania, jakim jest uregulowanie relacji w przyszłości z uwzględnieniem dobra dziecka jako wartości najwyższej oraz wzmacnianie słabszych stron postępowania.
Wskazane elementy stanowiły podstawę zaleceń dotyczących reformy prawa rodzinnego, w tym większego położenia większego nacisku na alternatywne metody rozwiązywania sporów. BCJRT wskazał również na fakt, iż wymienione wcześniej elementy wpływają na odmienne ukształtowanie obowiązków sędziego w postępowaniu rodzinnym. Podkreślono, że sędziowie, poza znajomością prawa, powinni mieć wiedzę fachową w dziedzinach, które wykraczają poza zakres „tradycyjnego szkolenia prawnego”, takich jak „dynamika relacji w rodzinie, rozwój dziecka, uprzedzenia płciowe, uzależnienie od środków odurzających, wykorzystywanie seksualne i przemoc w rodzinie” (s. 15).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy Kanady niejednokrotnie wskazywał na elementy odróżniające prawo rodzinne od pozostałych gałęzi prawa; natomiast nadal pozostają otwartymi pytania o rolę prawnika rodzinnego i czy prawo, w kodeks etyczny powinny regulować tę rolę odmiennie. Wydaje się, że po raz pierwszy Sąd uznał różnicę w relacjach rodzinnych, w porównaniu np. ze stosunkami cywilnymi lub handlowymi, w sprawie Pettkus v. Becker, [1980] 2 SCR 834. Sędzia Dickson zauważył, iż stosunki ekonomiczne pomiędzy partnerami w związku partnerskim różnią się na gruncie common law od relacji biznesowych czy też relacji innego rodzaju. Przyjęte wtedy „holistyczne podejście” do prawa rodzinnego (Michel v. Graydon, 2020 SCC 24) wpłynęło na rozważania Sądu w kwestii m.in. obowiązków państwa a obowiązków jednostki wobec stron pokrzywdzonych rozpadem związku (np. Messier v Delage, [1983] SCR 401; Pelech v. Pelech, [1987] SCR 801), feminizacja ubóstwa (Moge v Moge, [1992] 3 SCR 813; Michel), szczególnej sytuacji małoletnich i obawach wiążących się z długofalowymi skutkami rodzinnego (np. Young v Young, [1993] 4 SCR 3; ).
Ostatnia opinia sędzi Karakatsanis w sprawie Association de médiation familiale du Québec v Bouvier, 2021 SCC 54 zauważyła, iż rozpad związku „może być katastrofalnym wydarzeniem w życiu uczestników” (para. 145), a „wysiłki mające na celu zmniejszenie szkód wynikających z separacji rodzinnych mają szerokie konsekwencje społeczne wykraczające poza skutki społeczne”. Decyzje Sądu nie odnoszą się jednak do tego, jak poruszane kwestie kształtują rolę i zadania prawnika w postępowaniu rodzinnym. Pojawiają się więc pytania o to, czy prawnicy powinni uwzględniać m.in. wpływ konfliktu na dzieci i „szkody uboczne” wiążące się z rozpadem związku czy też przyjmowaną przez strony strategię procesową.
Sąd Najwyższy konsekwentnie stoi na stanowisku, iż negocjacje i mediacje w sprawach rodzinnych są „przeprowadzane w wyjątkowym środowisku”, w „unikalnym kontekście prawnym oraz w okresie „intensywnych zawirowań osobistych i emocjonalnych” (Miglin v Miglin, 2003 SCC 24, para 74 i 82). W rezultacie nie mają tu zastosowania zasady prawa umów adekwatne dla postępowań cywilnych. Ramy prawne odnoszące się do negocjacji umów o separacyjnych i ich ostatecznych warunków należy analizować w specyficznym kontekście rozpadu relacji (Rick v Brandsema, 2009 SCC 10; LMP vs LS, 2011 SCC 64; Miglin). Sąd Najwyższy Kanady poruszył również kwestie odnoszące się do obecność profesjonalnego pełnomocnika i jego roli w zrównaniu stron i wzmocnienia strony o słabszej pozycji negocjacyjnej (Hartshorne v Hartshorne,2004 SCC 22; Miglin; Rick; Bouvier). Nadal jednak nie doprecyzowano, w jaki sposób specyfika postępowania kształtuje rolę profesjonalnego pełnomocnika i jego obowiązków zawodowych.
Poza czynnikami kontekstowymi i społecznymi, różnica w strategii procesowej lub negocjacyjnej ma bezpośredni związek ze stosowaniem prawa; najczęstsze porównania pojawia się w odniesieniu do prawa cywilnego lub handlowego.
W niedawno wydanym orzeczeniu (Barendregt v Grebliunas, 2022 SCC 22) Sąd Najwyższy wydał orzeczenie, w którym znalazły się sprzeczne opinie co do ewentualnego elastycznego podejścia do środków dowodowych, gdy rozważa się dobrostan dziecka oraz czy mediacja rodzinna różni się od mediacji cywilnej (Bouvier). W obu przypadkach większość składu orzekającego potwierdziła istnienie unikalnych cech prawa rodzinnego, ale odmówiła wyraźnego ich omówienia w kontekście obowiązków profesjonalnych pełnomocników. W obu przypadkach przyjęte zostały stanowiska, wskazujące na unikalność prawa rodzinnego oraz konieczność zastosowania innych rozwiązań. Sąd Najwyższy nie podjął dyskusji na temat konieczności nowelizacji Kodeksu Etyki.
Moje stanowisko wynika z mojego doświadczenia akademickiego oraz zawodowego. Obawiam się jednak wpływu jaki planowane zmiany mogłyby wywrzeć na klientów, ich sprawy i pracę prawników rodzinnych. Mając to na uwadze uważam, że jeżeli korporacje prawnicze nie planują zmian w sposobie praktykowania prawników rodzinnych, takiego jak np. priorytetowe traktowanie interesów dziecka nad interesami klienta lub nałożenie obowiązku uwzględniania interesów strony przeciwnej, w sytuacji ujawnienia przemocy w rodzinie, to nie powinno prowadzać się żadnych zmian. Innymi słowy, wydawanie wytycznych bez głębszych zmian wydaje się być niecelowe. Wytyczne są oczywiście pomocne, podobniej, jak edukacja prawników i wyjaśnianie pewnych sytuacji; jednakże bez jednoznacznych wytycznych nie ma sensu podejmowania się prac nad zmianami. Dopóki nie uzyskamy odpowiedzi na pytanie, jaka powinna być rola prawnika rodzinnego, moim zdaniem zmiany w Kodeksie Modelowym powinny mieć sens dla wszystkich prawników, a nie tylko prawników rodzinnych.
[1] Jestem wdzięczna Shelley Kierstead i Amy Salyzyn za komentarze przy pracy nad moim artykułem.
[1] Tłumaczenie artykułu opublikowanego https://www.slaw.ca/2022/06/28/should-there-be-a-different-code-of-conduct-for-family-lawyers/
Ilustracja: https://www.freepik.com/ai-images-editor
Yorumlar